ETIČKI KODEKS SOCIOLOŠKOG NAUČNOG DRUŠTVA SRBIJE



PREAMBULA

Etički kodeks Sociološkog naučnog društva Srbije definiše osnovne etičke principe i zajedničke vrednosti vezane za profesionalni i naučno-istraživački rad sociologa u Srbiji. Svrha Kodeksa je razvoj i konsolidacija etičke dimenzije sociološke profesije i sociologije kao nauke, kao i podizanje njenog ugleda u Srbiji. Poseban cilj ovog Kodeksa je uspostavljanje smernica za profesionalni angažman i naučno-istraživački rad sociologa u skladu sa zajedničkim etičkim principima struke.

Etički kodeks sastoji se od Preambule, Opštih principa, Principa profesionalne etike sociologa i Etičkih principa u naučno-istraživačkoj praksi sociologa. U tekstu Kodeksa se termin sociolog koristi kao rodno neutralan pojam i ne implicira privilegovanje. Kodeks sadrži opšta načela za postupanje u profesionalnim situacijama i okruženju u kojem rade sociolozi i nije u potpunosti iscrpan. Njegov cilj je da doprinese dobrobiti sociologa i onih sa kojima sociolozi sarađuju. Prilikom sastavljanja Kodeksa korišćene su smernice i pravila socioloških profesionalnih udruženja iz regiona, Evrope i sveta.

Poštovanje etičkih standarda definisanih ovim Kodeksom predstavlja individualnu odgovornost svakog sociologa.


OPŠTI PRINCIPI

Cilj sociološkog profesionalnog i naučno-istraživačkog delovanja je razvoj naučnog znanja o društvu zasnovanog na istraživanjima, prenos tog znanja učenicima i studentima i doprinos poboljšanju uslova u društvu za sve ljude. U tom delovanju sociolozi se vode sledećim opštim etičkim principima:

  1. Profesionalna sloboda i nezavisnost
  2. Poštovanje ljudskih prava, dostojanstva i različitosti
  3. Nepristrasnost i objektivnost

PROFESIONALNA ETIKA SOCIOLOGA

U ovom delu Kodeksa uređuje se profesionalna etika sociologa koja se ogleda u međusobnim odnosima sociologa i odnosu sociologa prema drugim ljudima u društvu. U svom profesionalnom radu, sociolozi se vode sledećim etičkim principima:

  1. Profesionalna kompetentnost i profesionalni integritet: U svojoj nastavnoj i profesionalnoj praksi sociolozi bi trebalo da slede načela otvorenosti, kritičnosti i poštovanja svih naučnih perspektiva. Sociolozi se uključuju u grupni rad, sarađuju i razmenjuju znanja sa kolegama sociolozima u Srbiji i svetu i poštuju njihov rad bez diskriminacije po bilo kom osnovu, i tako doprinose izgradnji poverenja u sociologiju i njenom ugledu u društvu. Pri tome, sociolozi teže da očuvaju najviši nivo kompetencije u svom radu.
  2. Autonomija i neutralnost: Sociolozi nastoje da u svom radu zadrže profesionalnu autonomiju i pristupaju predmetu svojih istraživanja bez predubeđenja i predrasuda.
  3. Društvena odgovornost: Ne samo u osnovnim već i u primenjenim istraživanjima, koja imaju neizbežne vrednosne i ideološke odrednice, sociolozi su obavezni da rade profesionalno, poštujući najviše standarde istraživačke prakse u procesu istraživanja i interpretiranju rezultata, kako bi unapredili život svih ljudi, javno dobro i društvo u celini. Sociolozi treba da prepoznaju značaj diseminacije rezultata socioloških istraživanja u široj javnosti kako bi se omogućila što informisanija javna rasprava o ključnim društvenim pitanjima, koja predstavlja temelj svake funkcionalne demokratije.
  4. Interes profesije: Sociolozi imaju obavezu da štite interes svoje profesije, odnosno pripadnike profesije od diskriminatornih ili bilo kojih drugih nepoštenih radnji ili manifestacija moći, kao i da čuvaju dobru reputaciju svoje profesije i nauke.
  5. Poštovanje prava intelektualnog vlasništva: Sociolozi imaju obavezu da poštuju prava intelektualnog vlasništva u istraživanju, publikacijama i profesionalnom radu. Preuzimanje tuđih ideja bez adekvatnog navođenja izvora odnosno plagiranje predstavlja direktno kršenje ključnih etičkih principa Kodeksa. Učešće svih naučnika ili drugih saradnika koji su dali značajan doprinos u sprovođenju istraživačkog projekta treba jasno naznačiti u svakoj publikaciji.

ETIKA U ISTRAŽIVAČKOJ PRAKSI SOCIOLOGA

U ovom delu Kodeksa uređuju se etička pitanja naučno-istraživačkog rada sociologa. U svom naučno-istraživačkom radu sociolozi se vode sledećim etičkim principima:

  1. Odgovornost prema ispitanicima: Sociolozi imaju obavezu da u svom naučno-istraživačkom radu maksimalno zaštite dobrobit i sigurnost ljudi koji u istraživanjima učestvuju, kao i da obezbede njihovo uvažavanje i dostojanstvo, a posebno u slučajevima istraživanja koja uključuju: osetljive grupe (deca, marginalizovane grupe, izbeglice, žrtve nasilja i slično), osetljive kontekste (ratne zone, mesta sa istorijskim odnosno religijskim značajem, mesta kriminalnih aktivnosti), osetljive teme (seksualno ponašanje i orijentacija, nasilje, ilegalne ili političke aktivnosti, mentalno zdravlje, kriminal, patologija i slično) i osetljive metode (tzv. covert research, zatim analiza velikih baza podataka – big data, data-mining, istraživanje društvenih mreža);
  2. Dobrovoljnost: Sociološka istraživanja se sprovode na dobrovoljnoj osnovi i uz saglasnost učesnika. Sociolozi su u obavezi da pre istraživanja koje uključuje ljude kao ispitanike pribave informisanu saglasnost ispitanika koja nužno sadrži sledeće elemente: opis ciljeva, metoda, trajanja i implikacija istraživanja; formu učešća ispitanika uz anticipaciju i navođenje potencijalnih pogodnosti i rizika od učestvovanja u istraživanju; informaciju da je učešće dobrovoljno i da ispitanik ima pravo da ga odbije ili povuče svoju saglasnost u svakom trenutku i bez posledica; informaciju o instituciji koja sprovodi i finansira istraživanje; informaciju o načinu korišćenja neočekivanih nalaza i korišćenju podataka u budućim istraživanjima; kontakt osobu;
  3. Anonimnost i zaštita ličnih podataka o ispitanicima: Sociolozi imaju obavezu da zaštite privatnost i anonimnost ispitanika;
  4. Zaštita i upravljanje podacima: Sociolozi imaju obavezu da odgovorno prikupljaju, skladište i upravljaju podacima do kojih su došli u svom naučno-istraživačkom radu, poštujući najviše međunarodne standarde koji su prihvaćeni u naučnoj zajednici i nacionalnom zakonodavstvu.
  5. Zaštita istraživača i istraživačkog okruženja: U planiranju i sprovođenju socioloških istraživanja potrebno je voditi računa o bezbednosti istraživača tokom terenskog rada kao i o dobrobiti lokalne zajednice unutar koje se istraživanje sprovodi.
  6. Odnos sa sponzorima i finansijerima: Istraživačke aktivnosti u sociologiji nužno se oslanjaju na privatno ili javno finansiranje, a u nekim slučajevima zavise u određenoj meri od sponzorstva. Sponzori i finansijeri, bilo privatni ili javni, mogu biti zainteresovani za određeni ishod istraživanja. Sociolozi ne bi trebalo da prihvate grantove za istraživanja i ugovore kojima se predviđaju uslovi koji nisu u skladu sa naučnom standardima ili utiču na objavljivanje nalaza ukoliko odstupaju od očekivanja sponzora.
  7. Diseminacija i korišćenje rezultata istraživanja: Sociolozi imaju obavezu da podele rezultate svojih istraživanja sa širom javnošću i društvom, posebno onda kada predmet istraživanja čine osetljive grupe ili marginalizovane zajednice. Sociolozi neretko istražuju fenomene koji su značajni za širu javnost i javnu debatu o ključnim društvenim problemima (npr. društvene nejednakosti, različite oblike diskriminacije, najrazličitija odstupanja empirijske realnosti društva od institucionalizovanih normi itd.). Sociolozi stoga imaju odgovornost da relevantne rezultate svojih istraživanja predstavljaju u javnoj sferi na odgovoran, jasan i argumentovan način, vodeći računa o tome da preduprede tendenciozna tumačenja i zloupotrebu predstavljenih rezultata.
  8. Zaštita životne sredine: Sociolozi imaju obavezu da prilikom svog naučno-istraživačkog rada vode računa o zaštiti životne sredine i dobrobiti budućih generacija.